Ανοδος στη ζήτηση, πτώση στην παραγωγή και περιβαλλοντικά θέματα απαιτούν λύσεις
Η κρίση του ρυζιού μπορεί να είναι η επόμενη διατροφική κρίση στο μέλλον και θα πλήξει έντονα κυρίως την Ασία, όπου παράγεται και καταναλώνεται το 90% του ρυζιού παγκοσμίως, εκτιμά ο Economist. Η παγκόσμια ζήτηση αυξάνεται και η παραγωγή μειώνεται, την ώρα που το ρύζι κατηγορείται και για την αύξηση των επιπέδων διαβήτη, αλλά και για τον φαύλο κύκλο που δημιουργείται όσον αφορά την κλιματική αλλαγή.
Τα παγκόσμια επίπεδα ζήτησης, κυρίως σε Αφρική και Ασία, είναι σε κατακόρυφη άνοδο, ωστόσο η παραγωγή δεν μπορεί να ακολουθήσει. Το χώμα, το νερό, αλλά και τα εργατικά χέρια που απαιτούνται είναι ολοένα και πιο δυσεύρετα.
Η κλιματική αλλαγή συνιστά ακόμη μεγαλύτερη απειλή: οι υψηλότερες θερμοκρασίες πλήττουν τις σοδειές, ενώ οι ολοένα και συχνότερες πλημμύρες καταστρέφουν τους ορυζώνες. Εκτός από θύμα της κλιματικής αλλαγής, όμως, το ρύζι είναι και μεγάλος παράγοντάς της, καθώς οι ορυζώνες εκλύουν μεγάλες ποσότητες μεθανίου, ενός ισχυρού αερίου που ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Η ζήτηση για ρύζι αναμένεται να ανέλθει δραματικά τις προσεχείς δεκαετίες: μέχρι το 2050 θα υπάρχουν 5,3 δισ. άνθρωποι στην Ασία, από 4,7 δισ. σήμερα, και 2,5 δισ. στην Αφρική, από 1,4 δισ. Αυτή η ανάπτυξη προβλέπεται να οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης ρυζιού κατά 30%, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature Food. Και μόνο στις πιο πλούσιες ασιατικές χώρες, όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, το ψωμί και τα ζυμαρικά σπάνε το μονοπώλιο του ρυζιού στη μεγαλύτερη ήπειρο του κόσμου.
Απόδοση καλλιεργειών
Ωστόσο, η αύξηση της παραγωγικότητας του ρυζιού στην Ασία μειώνεται. Οι αποδόσεις των καλλιεργειών αυξήθηκαν κατά ετήσιο μέσο όρο μόλις 0,9% την τελευταία δεκαετία, από περίπου 1,3% την προηγούμενη δεκαετία, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ. Η πτώση ήταν εντονότερη στη Νοτιοανατολική Ασία, όπου ο ρυθμός αύξησης μειώθηκε από 1,4% σε 0,4%. Η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες εισάγουν ήδη πολύ ρύζι. Εάν οι αποδόσεις δεν αυξηθούν, αυτές οι χώρες θα εξαρτώνται όλο και περισσότερο από άλλες για να ταΐσουν τα 400 εκατομμύρια κατοίκους τους, σύμφωνα με τη μελέτη του Nature Food.
Για χρόνια η παραγωγή συμβάδιζε με την αυξανόμενη ζήτηση χάρη στα διαρκή αποτελέσματα της λεγόμενης πράσινης επανάστασης, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960. Για να αντιμετωπίσουν την ανεπαρκή παραγωγή, επιστήμονες στο Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνας Ρυζιού, με έδρα τις Φιλιππίνες, ανέπτυξαν την ir8, μια ποικιλία που άκμασε με τη χρήση λιπασμάτων και συστημάτων άρδευσης. Εισήχθη όταν η Κίνα έβγαινε από τον λιμό, ενώ η Ινδία ήταν στα πρόθυρα άλλου, κι έτσι το ir8 έσωσε ζωές.
Καθώς το ir8 εξαπλώθηκε σε όλη την Ασία, από τις Φιλιππίνες μέχρι το Πακιστάν, οι αποδόσεις ρυζιού αυξήθηκαν. Η μεγαλύτερη παραγωγικότητα έκανε το ρύζι πιο ελκυστική καλλιέργεια, επομένως αφιερώθηκαν περισσότεροι πόροι σε αυτό.
Το Ινστιτούτο έχει αναπτύξει νέες ποικιλίες ρυζιού που θα μπορούσαν να επαναλάβουν μέρος αυτής της επιτυχίας. Είναι πιο παραγωγικά και ανθεκτικά στο κλίμα και απαιτούν λιγότερο νερό. Ωστόσο, η κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης φαίνεται πιο δύσκολη από ό,τι στη δεκαετία του 1960. Η αστικοποίηση και η αδυσώπητη υποδιαίρεση κλήρων καθιστά τους ορυζώνες όλο και μικρότερους.
Επιπλέον, το νερό, ως αγαθό απολύτως απαραίτητο για την καλλιέργεια ρυζιού, καθίσταται επίσης λιγότερο διαθέσιμο, ενώ κρίσιμη είναι και η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Μια μελέτη το 2004 διαπίστωσε ότι μια αύξηση κατά 1°C στις ελάχιστες θερμοκρασίες οδηγεί σε μείωση των αποδόσεων κατά 10%. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, ένα άλλο αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης, προκαλεί ήδη εισβολή αλατιού σε χαμηλές περιοχές του δέλτα του ποταμού Μεκόνγκ, μειώνοντας την παραγωγή ρυζιού εκεί. Τεράστιες πλημμύρες πέρυσι στο Πακιστάν, τον τέταρτο μεγαλύτερο εξαγωγέα ρυζιού στον κόσμο, εκτιμάται ότι κατέστρεψαν το 15% της σοδειάς του.
Φταίει όμως και το ρύζι για την υπερθέρμανση του πλανήτη, σε ποσοστό εφάμιλλο τρων αερομεταφορών. Η άρδευση των ορυζώνων στερεί το υποκείμενο έδαφος από οξυγόνο. Αυτό ενθαρρύνει τα βακτήρια που εκπέμπουν μεθάνιο να ανθίσουν. Κατά συνέπεια, η παραγωγή ρυζιού ευθύνεται για το 12% των συνολικών εκπομπών μεθανίου και το 1,5% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συγκρίσιμες με τον τομέα των αερομεταφορών. Οι ορυζώνες του Βιετνάμ παράγουν πολύ περισσότερο ισοδύναμο άνθρακα από τις μεταφορές της χώρας…
Η διατροφική ποιότητα του ρυζιού είναι μια άλλη αυξανόμενη ανησυχία. Ο κόκκος έχει υψηλή περιεκτικότητα σε γλυκόζη, η οποία συμβάλλει στον διαβήτη και στην παχυσαρκία, και χαμηλή σε σίδηρο και ψευδάργυρο, δύο σημαντικά θρεπτικά συστατικά. Στη Νότια Ασία, η αύξηση του διαβήτη και του υποσιτισμού μπορεί να αποδοθεί στην υπερβολική εξάρτηση από το ρύζι.
Η αντιμετώπιση τόσο πολλών προβλημάτων είναι περίπλοκη. Εάν η πρώτη πράσινη επανάσταση αφορούσε την παραγωγικότητα, λέει ο Ζαν Μπαλιέ, γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου, η επόμενη θα πρέπει να επικεντρωθεί σε «συστήματα, παρά σε λύσεις σε επίπεδο εργοστασίου ή ορυζώνα». Αυτό απαιτεί καλύτερες πολιτικές ρυζιού, καθώς και βελτιωμένες ποικιλίες.
Οι επιστήμονες του Ινστιτούτου και άλλων ερευνητικών φορέων έχουν ήδη αναπτύξει ποικιλίες ρυζιού ανθεκτικές στις πλημμύρες, την ξηρασία και τη ζέστη. Εχουν επίσης παραγάγει πιο θρεπτικά στελέχη. Αυτές οι αλλαγές, σε συνδυασμό με καινοτομίες στην καλλιέργεια, όπως η άμεση σπορά -μια μέθοδος φύτευσης που απαιτεί λιγότερο νερό και εργασία- μπορούν να μειώσουν την περιβαλλοντική βλάβη και να αυξήσουν τις αποδόσεις των καλλιεργειών.
Πειράματα σε όλη την Ασία το έχουν επιβεβαιώσει. Οι ευάλωτοι στις πλημμύρες αγρότες του Μπαγκλαντές που καλλιεργούσαν το Sub1, μια ποικιλία ρυζιού ανθεκτική στις πλημμύρες, σημείωσαν 6% υψηλότερες αποδόσεις και 55% μεγαλύτερα κέρδη, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Food Policy το 2021.
Η πρόκληση είναι να υιοθετηθούν βελτιωμένοι σπόροι και μέθοδοι σε μεγάλη κλίμακα. Πολλοί αγρότες δεν γνωρίζουν καν ότι υπάρχουν. Μερικοί είναι αντίθετοι στο να δοκιμάσουν κάτι νέο. Μια πανεθνική έρευνα σε καλλιεργητές ρυζιού στην Ινδία το 2017-18 διαπίστωσε ότι μόνο το 26% είχε υιοθετήσει ποικιλίες που κυκλοφόρησαν μετά το 2004.
Οι κυβερνήσεις μπορούν να παίξουν μεγάλο ρόλο στην ανάδειξη των πλεονεκτημάτων των νέων ποικιλιών και μεθόδων. Το Βιετνάμ πρωτοστατεί. Πρόσφατα ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο σχέδιο για την καλλιέργεια ρυζιού «χαμηλών εκπομπών άνθρακα». Το προωθεί ως μέσο εξοικονόμησης εργασίας και βελτίωσης της αποδοτικότητας.
Οι κυβερνήσεις πρέπει επίσης να κάνουν πολύ περισσότερα για να μειώσουν την εξάρτηση των ανθρώπων από το ρύζι. Η πρώτη «πράσινη επανάσταση» απέτρεψε μια ασιατική καταστροφή, τον λιμό. Η κατάσταση μπορεί να μην είναι τόσο επικίνδυνη σήμερα, αλλά η πρόκληση είναι κατά κάποιον τρόπο μεγαλύτερη.
ΠΗΓΗ: skai.gr, The Economist